Starożytny autor protoewangelii Jakuba opowiada nam, że Maryja w wieku trzech lat została ofiarowana w świątyni, aby pobierać tam nauki, to w rzeczywistości chce nam powiedzieć, że Maryja od momentu, gdy zaczęła używać rozumu, ofiarowała się Bogu jako Jego świątynia (Gabriel Amorth "Ewangelii Maryi"). Maryja - "Błogosławiona, która uwierzyła" 148 Dziewica Maryja urzeczywistnia w sposób najdoskonalszy posłuszeństwo wiary. W wierze przyjmuje Ona zapowiedź i obietnicę przyniesioną przez anioła Gabriela, wierząc, że "dla Boga... nie ma nic niemożliwego" (Łk 1, 37) 9, i dając swoje przyzwolenie: "Oto ja służebnica Pańska, niech mi się stanie według twego słowa!" (Łk 1, 38). Elżbieta pozdrawia Ją: "Błogosławiona jesteś, któraś uwierzyła, że spełnią się słowa powiedziane Ci od Pana" (Łk 1, 45). Z powodu tej wiary wszystkie pokolenia będą Ją nazywały błogosławioną 10. 149 Przez całe Jej życie, aż do ostatniej próby 11, gdy Jezus, Jej Syn, umierał na krzyżu, nie zachwiała się wiara Maryi. Maryja nie przestała wierzyć "w wypełnienie się" słowa Bożego. Dlatego Kościół czci w Maryi najczystsze wypełnienie wiary. Uważna analiza rozwoju myśli maryjnej, na którą, mimo wielu negatywnych tendencji, pozytywny wpływ wywarły między innymi: pogłębione studium biblijne, doniosłe wypowie¬dzi Urzędu Nauczycielskiego Kościoła, np. na temat odnowy kultu maryjnego (Marialis cultus, Pawła VI) a także dialog ekumeniczny, pozwala zrekonstruować drogę, jaką przebyła mariologia katolicka – drogę, którą scharakteryzować można jako ewolucję od mariologii przywilejów do mariologii na¬śladownictwa. Przytoczyć wypada tutaj chociażby tytuły niektórych współczesnych publikacji, gdzie wyraźnie widać próby formułowania nowych tytułów maryjnych wyrażających nie tylko Jej osobiste przywileje i zasługi, lecz przede wszystkim podkreślających Jej właściwe miejsce w porządku zabawienia, wreszcie Jej wzorczą funkcję w stosunku do wierzących: Maryja – żywa Ewangelia Chrystusa 1. WIARA I MODLITWA MATKI PANA Wiara i modlitwa w życiu każdego wierzącego, a w życiu Maryi w sposób szczególniejszy i doskonalszy, stanowią dwie strony jednej przemieniającej i uświęcającej relacji człowieka do Boga. Gdzie człowiek okazuje posłuszeństwo wiary, tam spontanicznie wyrywa się modlitwa, bądź to dziękczynna, bądź błagalna, bądź też modlitwa uwielbienia. Tam, gdzie pielęgnuje się modlitwę, tam też wzrasta i umacnia się wiara. Chrześcijaninowi zapatrzonemu w Maryję natychmiast spontanicznie stają przed oczyma ewangeliczne sceny, dokumentujące powyższą prawidłowość: Zwiastowanie, Kana Galilejska, Krzyż, Pięćdziesiątnica. W każdym z tych wydarzeń Maryja stanęła przed niezwykłą próbą wiary oraz udziela modlitewnej odpowiedzi. 1.1. WIARA I MODLITWA W ZWIASTOWANIU (FIAT I MAGNIFICAT) Biblijna relacja z niezwykłego dialogu Maryi z posłańcem Pana ukazuje bardzo wymownie istotne rysy Matki Pana, otwartej, zasłuchanej, poddanej, gotowej do poświęcenia, posłusznej. Uderza przede wszystkim postawa ufnej, zapominającej o sobie wiary rozumianej nie tyle w sensie przyjęcie za prawdziwe tego, co usłyszała z ust Anioła, lecz daleko bardziej wiary w znaczeniu gotowości do powierzenia siebie całkowicie Bogu i Jego sprawie . W scenie Zwiastowania nie sposób przeoczyć także wyjątkowego charakteru Maryjnej modlitwy. Przypominamy sobie w tym miejscu zapewne słowa znanej pieśni adwentowej, Po upadku człowieka grzesznego. W drugiej zwrotce czcigodny autor bardzo optymistycznie zakłada, że „Panna na ten czas psałterz czytała”. Będąc konsekwentnym, należałoby przyjąć, że swoim przyjściem anioł praktycznie przeszkodził Maryi w modlitwie. Tekst Łukasza wyraźnie akcentuje modlitewny charakter spotkania z aniołem. To nie jest zawarcie jakiegoś kontraktu, lecz jest to dialog modlitwy. Przyznam, że dochodząc do takiego wniosku, wtórnie odkryłem znane przecież już dobrze sformułowania KKK, gdzie fiat Maryi prezentowane jest właśnie jako modlitwa. W numerze 2622 KKK stwierdza się dobitnie: „Modli¬twa Dziewicy Maryi, w Jej «Fiat» i «Magnificat», charakteryzuje się wielko¬dusznym ofiarowaniem Bogu całej swojej istoty w wierze”. Fiat i Magnificat to także przejaw doskonałej, mężnej, nie koncentrującej się na sosobie wiary. Tę właśnie wiarę chwali Elżbieta, w głębokiej scenie nawiedzenia, którą wypełnia atmosfera modlitwy. Fiat i Magnificat to modlitwa wierzącego serca. Nie zapominajmy, że Maryja nie rozmawia w Nazarecie z jakimś człowiekiem, którego deklaracje i obietnice można by poddać w wątpliwość. Rozmawia z Bogiem. A rozmowa z Nim to modlitwa w najczystszym wydaniu, to modlitewny dialog, w którym obie strony – modlący się człowiek oraz wysłuchujący modlitwy Bóg zbliżają się do siebie. W przypadku Maryi zbliżenie to ma absolutnie bezprecedensowy i radykalny charakter poprzez fakt Wcielenia Syna Bożego. „Maryja jest do¬skonałą «Orantką», figurą Kościoła. Gdy modlimy się do Niej, wraz z Nią łączymy się z zamysłem Ojca, który posyła swego Syna dla zbawienia wszystkich ludzi. Podobnie jak umiłowany uczeń, przyjmujemy do siebie Matkę Jezusa, która stała się Matką wszyst¬kich żyjących. Możemy modlić się z Nią i do Niej. Modlitwa Kościoła jest jakby prowadzona przez mo-dlitwę Maryi. Jest z Maryją zjednoczona w nadziei” . Możemy się modlić z Nią i do Niej. Wydaje się, że ten pierwszy wymiar modlitwy Kościoła powinien być jeszcze mocniej uwypuklony i dowartościowany Orędzie Bożego zwiastuna skierowane do Maryi wymagało do Niej wiary, zawierzenia. Wiara ta polegała na głębokim przekonaniu, że Bóg jest wszechmocny i nie tylko może zapowiadać rzeczy pełne tajemnicy, ale może je równie realizować (Łk 1,37). Inaczej mówiąc, jest to wiara w Boga, dla którego nie ma nic niemożliwego (Łk 18,27) [...] Maryja, która uwierzyła, że Bóg może uczynić Ją Matką Syna Najwyższego bez udziału człowieka, zasługuje na tytuł Matki wszystkich wierzących” . Magnificat jest naturalnym dopełnieniem fiat, gdyż wyraźnie zostaje umiejscowiony tam, gdzie pochwały doznaje raczej wiara Maryi niż Jej zasługi: „błogosławiona jesteś, któraś uwierzyła, że spełnią Ci się słowa powiedziane Ci od Pana”. 1.2. WIARA I MODLITWA W MISTERIUM PASCHY „A pod krzyżem Jezusa stały...”. „Przez całe Jej życie, aż do ostatniej próby, gdy Jezus, Jej Syn, umierał na krzyżu, nie zachwiała się wiara Maryi. Maryja nie przestała wierzyć «w wypełnienie się» słowa Bożego. Dlatego Kościół czci w Maryi najczystsze wypełnienie wiary” . Męstwo w wyznawaniu wiary przez Maryję to jeden z ulubionych tematów kaznodziejskich. Zacytowany przed chwilą fragment z KKK zdaje się tę tendencję potwierdzać i umacniać. Zwróćmy jednak uwagę na bardzo istotny akcent: wiara Maryi ukazana została w aspekcie eklezjologicznym. Wyraźnie dochodzi tu do głosu typiczne rozumienie wiary Matki Chrystusa. Poza tym w KKK jest mowa o wypełnieniu się wiary, a nie wspomina się w tym konkretnym przypadku o pielgrzymce wiary. Pełna lektura katechizmu odsłania wszystkie aspekty postawy wiary Maryi, gdyż zredagowany on został zarówno w oparciu o sobór jak również z wyraźnymi odniesieniami do Redemptoris Mater Jana Pawła II. To właśnie ten ostatni pochyla się nad abrahamiczną wiarą Dziewicy z Nazaretu. „Powinniśmy wtedy zwrócić się do świadków wiary: Abrahama, który «wbrew nadziei uwierzył nadziei» (Iz 4,18); Maryi Dziewicy, która w «pielgrzymce wiary», uczestnicząc w cierpieniu Syna i nocy Jego grobu [...]” . Jan Paweł II nie waha się stwierdzić, że w swojej pielgrzymce Maryja przeżywała swoistą „kenozę” wiary: „Przez tę wiarę Maryja jest doskonale zjednoczona z Chrystusem w Jego wyniszczeniu [...] U stół Krzyża Maryja uczestniczy przez wiarę we wstrząsającej tajemnicy tego wyniszczenia. Jest to chyba najgłębsza w dziejach człowieka ‘kenoza’ wiary. Przez wiarę Matka uczestniczy w śmierci Syna – a jest to śmierć odkupieńcza” . Dopełnieniem wydarzenia pod krzyżem jest modlitewna obecność Matki Pana w Wieczerniku. Dzień Pięćdziesiątnicy był, jak mamy prawo zasadnie przypuszczać, okazją otwarcia serca i ust do modlitwy po Wielkim Piątku, który nie prowokował niczego innego, jak tylko pełne bólu milczenie. Nie dysponujemy zapisem, jak modliła się Maryja w Wieczerniku, niemniej domyślamy się mocy i skuteczności modlitwy Ducha Świętego w Niej. 2. PRZEWODNICZKA W WIERZE NAUCZYCIELKA MODLITWY, CZYLI O KULCIE NAŚLADOWANIA MARYI KKK przywołuje wiele epizodów z życia Maryi, ciągle podkreślając ich związki z życiem Jezusa. Szczególnie ma to miejsce tam, gdzie jest mowa o misterium Bożego Narodzenia, dziecięctwa i życia ukrytego Jezusa, które stanowią ilustrację więzi zacho¬dzących między życiem Matki i Syna. Dalej mówi KKK o „przywilejach” Maryi, obejmują¬cych Jej życie ziemskie i wypełnienie Jej życia w chwale. „Błogosławiona Dziewica szła naprzód w pielgrzym¬ce wiary i utrzymała wiernie swoje zjednoczenie z Synem aż do krzyża, przy którym nie bez postanowienia Bożego stanęła, najgłębiej ze swoim Jednorodzonym współcierpiała i z ofiarą Jego złączyła się mat¬czynym duchem, z miłością godząc się, aby doznała ofiarniczego wynisz¬czenia żertwa z Niej zrodzona; a wreszcie przez tegoż Jezusa Chrystusa umierającego na krzyżu oddana została uczniowi jako matka tymi słowa¬mi: «Niewiasto, oto syn Twój» (J 19,26-27)” . Maryja czynnie uczestniczy w Jego misterium i Jego posłaniu. Dlatego „powinniśmy [...] zwrócić się do świadków wiary: Abrahama, który «wbrew nadziei uwierzył nadziei» Iz 4,18); Maryi Dzie¬wicy, która w «pielgrzymce wiary» doświadczyła nawet «nocy wiary», uczestnicząc w cierpieniu Syna i nocy Jego grobu; i tylu innych świadków wiary: «mając dokoła takie mnóstwo świadków, odłożywszy wszelki ciꬿar, a przede wszystkim grzech, który nas łatwo zwodzi, winniśmy wy¬trwale biec w wyznaczonych nam zawodach. Patrzmy na Jezusa, który nam w wierze przewodzi i ją wydoskonala» (Hbr 12,1-2)” . Maryja jest wzorem chrześcijanina, wzorem prawdziwie wierzącego człowieka. To stwierdzenie nie jest nowe. Nowość bierze się stąd, że w tradycyjnej mariologii prawdę tę przyjmowano raczej bezrefleksyjnie, bez świadomości wagi problemu. Współczesna mariologia zwykła rozróżniać pomiędzy modelem chrystotypicznym, rozumianym jako pobożność do Maryi, a modelem eklezjotypicznym, w znaczeniu pobożności na wzór Maryi. Rozróżnienie to spełnia rolę krytycznego narzędzia pozwalającego przypatrzeć się i teologicznie ocenić przejawy pobożności i kultu maryjnego praktycznie na przestrzeni całych dziejów chrześcijaństwa. Pobożność chrystotypiczna, dominująca w katolickiej tradycji, zdawała się zwalniać wierzącego ze współodpowiedzialności za swoje zbawienie. Przesadnie, moim zdaniem, koncentrowała się na zasługach Maryi, które tym skuteczniejszym czyniły jej przemożne wstawiennictwo. Tym czasem pobożność ekelzjotypiczna przywraca ten zapomniany wymiar i czyni z wierzącego ucznia czerpiącego z przekonujących, wybitnych przykładów, jaki Maryja bez wątpienia stanowi. Ojciec Napiórkowski pisze, że wierzący uczyć się powinni zasłuchania Maryi w Słowo Boże oraz sposób jego doskonałego wypełniania, powinien okazywać gotowość do mężnego przyjmowania woli Bożej przeprowadzającego nas niejednokrotnie przez „noce wiary”, powinien uczyć się wytrwałości, która wydaje błogosławione, obfite owoce. Te i podobne postulaty i wnioski skłoniły teologów- mariologów do wypracowania zasad tak zwanego kultu naśladownictwa. Kilka słów na ten temat. „Chrześcijanin ma być uczniem Chrystusa, iść drogą Chrystusa, wstępować w Jego ślady, słuchać pilnie słowa Chrystusa, rozważać je w sercu I według niego żyć. Na tej drodze chrze¬ścijanin potrzebuje wzorów. Nie znajdziemy pod słońcem piękniejszego wzoru bycia chrześcija¬ninem (chrześcijanką) jak Maryja - pierwsza chrześcijanka, nauczycielka pobożności [...]. Matka Najświętsza jest dla nas najpiękniejszym wzorem naszych odniesień do Chrystusa, naszej pobożności w stosunku do Chrystusa... Jak Jezusa ko¬chać, jak Mu zawierzyć, jak na Nim całkowicie polegać, jak dla Niego żyć, jak Go słuchać... Chrystus nie może być dla nas takim wzorem. On pozostaje najwspanialszym wzorem naszej postawy wobec Ojca. Jak mamy odnosić się do Niego, tzn. do Chrystusa, On nas pouczał sło¬wem, ale nie mógł nas pouczyć przykładem. Nie mógł swoim przykładem ukazać nam, jak win¬niśmy się do Niego odnosić. Tego zaś najpiękniej uczy nas swoim wzorem Maryja, Służebnica Pańska, pierwsza chrześcijanka, Nauczycielka pobożności. Sobór dopowiedział, czego przede wszyst¬kim Maryja jest pierwowzorem, czyli typem Ko¬ścioła: przede wszystkim jest pierwowzorem wiary, miłości i doskonałego zjedno¬czenia z Chrystusem, nadziei, posłu¬szeństwa. Jan Paweł II [...] nazwał Matkę Bożą pierwszą uczen-nicą swego Syna (RM 41)” .